Jak tylko stereotypy płci zakorzenią się w umysłach dzieci, bardzo trudno je zmienić. Co mogą robić rodzice, by ograniczać ryzyko wykształcenia stereotypów? Jak reagować na stereotypowe zachowania w otoczeniu, by minimalizować ich wpływ na dziecko?

Pomyślmy zanim powiemy

Po pierwsze unikajmy podkreślania płci wtedy, gdy nie jest to konieczne. Wiedząc, że dzieci „uczą się” płci jak języka zamiast mówić na przykład: „Jesteś dużą dziewczynką!”, powiedzmy „Jesteś dużym dzieckiem!”. Tak naprawdę chcemy przecież pokreślić jak bardzo urosła zamiast zwracać uwagę na jej płeć. Mówiąc o dzieciach osobom trzecim starajmy się używać określeń „dzieci”, „dzieciaki” zamiast „dziewczyny” lub „chłopcy”. Odnosząc się do innych ludzi próbujmy podkreślać role, jakie pełnią zamiast określać ich płeć np. „mamusie” zamiast „kobiety” lub „panie”. Czytając dzieciom książki spróbujmy zachować czujność, by zmieniać sformułowania określające płeć na te neutralne. Wiemy, że dzieci słysząc określenie w rodzaju męskim myślą, że takim bohaterem może być tylko mężczyzna. 

Taka dbałość o szczegóły może się wydawać zbyt trudna lub kłopotliwa, jednak małe, świadome zmiany języka są możliwe do wdrożenia przez nas – dorosłych, a w percepcji dzieci mogą stanowić różnicę. Ja zauważyłam, że mój własny język jest łatwy do zmiany. I jestem przekonana, że wasz też. Nie używamy przecież przekleństw przy dzieciach, potrafimy się powstrzymać od używania obraźliwych słów, które dzieci mogą wsiąknąć jak gąbka i użyć samodzielnie wobec innych osób. Tak samo możemy starać się pozbyć terminologii bazującej na płci. „Chłopiec” i „dziewczynka” nie są strasznymi słowami, ale stanowią kategorie, na których nie chcę by koncentrowały się moje dzieci. Można używać wielu innych określeń, które dadzą dziecku więcej informacji o ludziach niż sama płeć np. dzieci, nastolatki, ludzie, mamusie, tatusiowie, osoba w czerwonych spodniach etc.

Akcja – reakcja

Po drugie starajmy się na bieżąco weryfikować stereotypowe opinie wyrażone przez dzieci. Jak moja córka powiedziała, że chłopcy są bałaganiarzami, sprostowałam, że owszem niektórzy chłopcy mogą bałaganić, ale z pewnością nie jest tak, że bałaganiarstwo dotyczy wszystkich chłopców. Reaguję także na wszelkie przejawy stereotypowego traktowania dziewczynek zasłyszane w bajkach. Niedawny przykład: bohater bajki „Kometa nad doliną Muminków” mówi: „Pannę Migotkę interesują bardziej bransoletki niż jakieś komety”. Mała Mi krzyczy do zamyślonego Muminka, który rozmarzył się wizją zapoznania Migotki: „Przestań myśleć o tej głupiej dziewczynie!”. Moje córki od pewnego czasu fascynują się kosmosem i w napięciu czekały na pojawienie się komety. Porozmawiałyśmy o tym, że dziewczynki mogą się interesować czym chcą, także kometami, a nawet jeśli lubią bransoletki to wcale nie oznacza, że są głupie.

Każde dziecko jest wyjątkowe

Świat zewnętrzny nie próżnuje. O ile mamy wpływ na to, co dzieje się naszym domu, o tyle to, co dzieci słyszą i obserwują poza nim nie podlega naszej kontroli. Moje córki, tak samo jak inne dzieci, są bombardowane komunikatami podkreślającymi istotę płci. Nie zawsze jest możliwość reagowania w sposób, jaki najbardziej by mi odpowiadał. Ale nie oznacza to, że odpuszczam.

Kiedy wracamy do domu pytam czy pamiętają co usłyszały i tłumaczę im, że fakt bycia dziewczynką lub chłopcem nie ma wpływu na to, co lubią lub mogą lubić lub powinny lubić. Nie istnieje taka aktywność, którą robiłyby wyłącznie dziewczynki lub tylko chłopcy. Każde dziecko jest wyjątkowe. Tłumaczę córkom, że to, co one lubią robić jest po prostu „ich”. Czasem są to rzeczy, które lubi też wiele dziewczynek (jak kolor różowy) a czasem coś, co lubi także wielu chłopców (jak samochody). Ale najfajniej jest mieć różnorodność i możliwość wyboru różnych zabawek i aktywności.

Moim celem jest więc w takich przypadkach zaoferowanie przeciwwagi dla poglądów słyszanych od innych dorosłych (sam fakt, że dorośli coś mówią, nie oznacza przecież, że jest to prawdą). Skoro nie mogę ich uchronić przed stereotypami, przynajmniej mogę pomóc im je rozpoznać. I nie chodzi tutaj o kruszenie kopii o bycie „neutralnym płciowo” na każdym kroku. Moje córki są przecież dziewczynkami i wychowują się w społeczeństwie. Wychodzenie poza stereotypy i wychowanie córek tak, by były najlepszą wersją siebie – to mój cel.

Co robić w poszczególnych etapach rozwoju dziecka?

Profesor psychologii Christia Spears Brown podaje sposoby na minimalizowanie wpływu płci na wychowanie dzieci w zależności od ich wieku (1).