Niezadowolenie ze swego ciała to powszechne zjawisko wśród kobiet. Badania potwierdzają, że już 6-letnie dziewczynki chciałyby być szczuplejsze! W jaki sposób dzieci przyswajają przekonania na temat „idealnych” wzorców ciała i sposobów na ich osiągnięcie?
Obraz ciała – co to jest?
Obraz ciała to sposób, w jaki ludzie postrzegają wygląd i funkcjonowanie własnego ciała, a także wynikające z tego postrzegania myśli i uczucia. Na obraz ciała składają się następujące aspekty (1):
- Percepcyjny – jak widzimy swoje ciało. Nie zawsze odpowiada temu jak w rzeczywistości wyglądamy.
- Afektywny – jak czujemy się ze swoim ciałem. Uczucia odnoszą się do poziomu satysfakcji lub niezadowolenia z wagi, wzrostu, figury i poszczególnych części ciała.
- Poznawczy – jak myślimy o swoim ciele. Myśli mogą powodować, że będziemy martwić się naszą wagą lub figurą.
- Behawioralny – jak zachowujemy się względem własnego ciała. Niezadowolenie ze swego ciała może powodować izolowanie się od innych lub angażowanie w destrukcyjne zachowania, zmierzające do zmiany lub poprawy wyglądu.
Kształtowanie obrazu ciała jest złożonym procesem, uwarunkowanym indywidualnymi predyspozycjami, a ponadto podlega wpływowi rodziny, grupy rówieśniczej, mediów, kultury. W efekcie tych wpływów dwie osoby wyglądające identycznie, mogą mieć zupełnie inny obraz ciała.
O pozytywnym obrazie ciała mówimy wtedy, gdy osoba akceptuje, docenia i szanuje swoje ciało. I nie chodzi tu jedynie o akceptację wyglądu ciała, ale jego fizycznych możliwości i funkcji. Samoocena ciała dokonywana na bazie jego fizycznych zdolności a nie samego wyglądu, wpływa na lepsze funkcjonowanie psychospołeczne człowieka (2). Pozytywny obraz ciała przekłada się korzystnie na poczucie własnej wartości, samoakceptację i odporność na presję społeczną odnośnie wyglądu oraz zdrowe postawy i zachowania względem ciała, zgodnie z jego potrzebami.
Rodzice odgrywają najważniejszą rolę w kształtowaniu obrazu ciała najmłodszych dzieci. Obserwując niezadowolenie rodziców, demonstrowane chociażby komentarzami na temat wyglądu, mogą je odzwierciedlać we własnej samoocenie. Niebezpieczeństwo, z którego nie zdają sobie sprawy niektórzy rodzice, polega na tym, że dzieci nie mają zdolności poznawczych do odróżnienia komentarzy rzucanych luźno w przestrzeń od faktów.
Ciekawą ilustracją wpływu samooceny matek na córki jest projekt marki Dove pt: „Legacy” (dziedzictwo). Matki około 10-letnich dziewczynek poproszono o wymienienie wad i zalet swego ciała. Następnie o to samo poproszono ich córki. Co się okazało? Dziewczynki były niezadowolone ze swego ciała. A co ważniejsze, jako „problematyczne” określiły te same jego części jak ich matki. Zobaczcie sami.
Zobacz też: Samoocena wyglądu polskich dziewczynek. Pięknym żyje się łatwiej
Jaki wpływ mają postawy rodziców na obraz ciała młodszych dzieci?
Profesor Marika Tiggemann, badaczka obrazu ciała, w jednym z badań sprawdzała czy niezadowolenie matek z własnego ciała może mieć wpływ na podobnie umotywowane niezadowolenie ich dzieci w wieku przedszkolnym. Ponadto badanie oceniało czy dzieci są świadome czym jest dieta i dlaczego ludzie ją stosują, oraz jak postrzegają kontrolę rodziców nad sferą związaną z jedzeniem.
Przebadano 135 dzieci w wieku 5-8 lat (75 dziewczynek i 60 chłopców). Niezadowolenie z ciała mierzono pokazując dzieciom 9 sylwetek, prezentujących różne typy ciał: od najbardziej szczupłego (nr 1) do najbardziej otyłego (nr 9). Następnie pytano: „Która dziewczynka wygląda tak samo jak ty?” oraz „Która dziewczynka wygląda tak, jakbyś chciała wyglądać?”. Różnica/rozdźwięk między obiema odpowiedziami wskazywał na poziom i kierunek niezadowolenia (3).
Zobacz też: Dziewczynki, matematyka i stereotypy płci. Jak to działa?
Obraz „idealnego” ciała odbiega od prawdziwego już u 6-letnich dziewczynek
Stwierdzono, że większość badanych dziewczynek miało już wykształcone przekonanie na temat „idealnego” ciała. 59% z nich pragnęło być szczuplejszymi, podczas gdy u chłopców odsetek ten wyniósł 35%. Co ważne, badacze odkryli, że pragnienie posiadania szczuplejszej figury pojawiało się u dziewczynek 6-letnich. Dziewczynki w wieku 6-8 lat uznawały, że ich pożądana figura jest znacząco szczuplejsza od obecnej, natomiast 5-letnie nie wykazywały takiej różnicy. Wniosek ten pokrywa się z tezami innych badaczy, którzy uznali, że to właśnie w wieku 6 lat zaczyna się etap rozwojowy trwający do dorosłości, w którym wzrasta świadomość istnienia ideałów społeczno-kulturowych i buduje się preferencja względem akceptowanych kulturowo wzorców atrakcyjności fizycznej.
Badaczki wskazują jednak, że fakt demonstrowania przez 6-letnie dziewczynki rozbieżności między obecnym a pożądanym ciałem, niekoniecznie oznacza, że ich niezadowolenie z ciała jest porównywalne jakościowo z niezadowoleniem dorastających dziewczynek lub dorosłych kobiet. Jednakże fakt przyswojenia przekonań na temat idealnej figury w tak wczesnym wieku, może stanowić podłoże „poznawcze” pod dalsze doświadczenia.
Zobacz też: Już 6-letnie dziewczynki wierzą w stereotypy płci, które będą ograniczać je przez całe życie
Dieta pomaga osiągać idealny obraz ciała
Badanie pokazało też, że dla badanych dzieci dieta jest oczywistym środkiem do osiągnięcia postrzeganego przez nie ideału ciała. Nawet jeśli dzieci nie potrafiły podać definicji słowa „dieta”, badacze wykazali, że rozumieją koncept odchudzania i wiedzą czemu służy. Dzieci nie były świadome kosztów zdrowotnych odchudzania (zarówno fizycznych jak i psychicznych). Ponadto, większość z nich przypisywało nadwagę złym nawykom żywieniowym, co sugerowałoby, że otyłość jest kategorią, którą można sterować. Takie przekonanie, co potwierdzono w innych badaniach, wiąże się z negatywną stereotypizacją otyłości przez dzieci i dorosłych. A w rzeczywistości jest ono sprzeczne z wiedzą medyczną, która mówi, że to czynniki genetyczne i metaboliczne najsilniej wpływają na masę ciała.
Wpływ matek na obraz ciała dzieci
Wpływ rodziców na kształtowanie się obrazu ciała u najmłodszych dzieci wydaje się najsilniejszy. Omawiane badanie pokazało, że dla dzieci to matki okazały się być najistotniejszym wzorcem (zarówno dla dziewczynek jak i chłopców). Poziom niezadowolenia dzieci ze swego ciała był pozytywnie skorelowany z postrzeganym przez nie niezadowoleniem ich matek (a nie ojców). Dzieci, które postrzegały swoje matki jako te pożądające szczuplejszej figury, miały tendencję do niezadowolenia ze swego ciała i chęci posiadania szczuplejszej figury niż ich obecna. Być może w tym wieku to matka jest rodzicem gównie zaangażowanym w ich życie, przygotowującą posiłki i mającą wpływ na dobór ubrań. Dlatego jej stosunek do ciała i wagi może mieć decydujący wpływ na dzieci. Badane dzieci w spontanicznych komentarzach pokazały, że są świadome czy ich rodzice są niezadowoleni ze swych ciał oraz czy są na diecie, by zaradzić temu problemowi.
Badanie dowiodło też, że (w ocenie dzieci) w każdej grupie wiekowej to dziewczynki poddawane były większej kontroli rodzicielskiej niż chłopcy jeśli chodzi o żywność i jedzenie. Częściej zakazywano im niezdrowego jedzenia, częściej przekonywano je do jedzenia określonych produktów ze względu na ich wartości dla zdrowia i rzadziej pozwalano im jeść cokolwiek chcą. Co ważne, badane dziewczynki nie miały większych niż chłopcy problemów z masą ciała. Skąd się to bierze? Badaczki sugerują, że być może z następującego przekonania rodziców: chcą najlepiej dla swoich dzieci, a gdy myślimy o kobietach – „to, co najlepsze” przydarza się tym szczupłym.
Mimo iż autorki wskazują, że ich badanie ma wiele ograniczeń (m.in. próba nie była reprezentatywna), myślę, że warto jego wynikom poświęcić chwilę refleksji. Skoro nasz – rodziców, a zwłaszcza matek wpływ na obraz ciała dzieci jest tak duży, próbujmy stawać się świadomym i pozytywnym wzorem do naśladowania. Jak możemy to robić? O tym w następnym artykule.
Źródła:
- National Eating Disorders Association, „National Eating Disorders Collaboration Fact Sheet”, data dostępu 30.09.2019, https://www.nedc.com.au/assets/Fact-Sheets/NEDC-Fact-Sheet-Body-Image.pdf
- Liechty J.M., Clarke S., Birky J.P., Harrison K., STRONG Kids Team „Perceptions of early body image socialization in families: Exploring knowledge, beliefs, and strategies among mothers of preschoolers, Body Image 19 (2016) 68–78.
- Lowes J., Tiggemann M.,„Body dissatisfaction, dieting awareness and the impact of parental influence in young children”, British Journal of Health Psychology (2003), 8, 135–147.
