Wracamy dziś do instruktażu „Jak być kobietą w Polsce” i zajmiemy się tekstem, który często słyszą zdecydowane i pewne siebie dziewczynki i kobiety. „Ale się rządzi!”. „Będą z nią problemy”. Znacie to?

Ambicja kobiet i uprzedzenia

Istnieje wiele uprzedzeń i stereotypów płci, które utrudniają kobietom realizowanie swoich ambicji, osiąganie sukcesów w pracy oraz zdobywanie pozycji liderek, które mają rzeczywisty wpływ na kształtowanie naszego świata. Być może część z Was pomyśli: Po co w ogóle mam się zastanawiać nad uprzedzeniami dotyczącymi płci w pracy? Przecież jestem już dorosła i sobie radzę”. Wyobraźcie sobie, że jeśli utrzymamy aktualne tempo zmian w postrzeganiu kobiet liderek, wyrównanie liczby kobiet i mężczyzn na stanowiskach prezesów firm z rankingu Fortune 500 zajmie 250 lat (1)!! To chyba wystarczający argument by przyjrzeć się temu, jak widzimy ambitne kobiety i skąd biorą się uprzedzenia wobec nich. 

Ambicja i przywództwo kobiet. Jak to działa

Jednym z najczęstszych wyzwań jakie dotyczą kobiet w pracy jest nieustanne balansowanie między byciem „zbyt kobiecą” czyli lubianą, ale niepoważaną, a byciem „zbyt męską” czyli taką, która jest szanowana, ale którą ciężko polubić.

W przeciwieństwie do mężczyzn, sukces kobiet jest negatywnie skorelowany z byciem lubianą. Kobieta, która demonstruje zachowania przywódcze (na przykład wypowiada się z przekonaniem, aktywnie forsuje swoje pomysły, jest pewna siebie i wie czego chce) często słyszy, że się rządzi, jest chamska, bezczelna, apodyktyczna, agresywna, nie liczy się z innymi. Gdy jest natomiast przyjazna i pomocna, współpracownicy ją lubią, ale za to jest postrzegana jako mniej kompetentna (2). Inaczej jest z mężczyznami. W ich przypadku sukces i bycie liderem jest czymś tak naturalnym, że nie mamy kłopotu z tym, by takiego „pewnego siebie” mężczyznę lubić i szanować. 

Problem jest jednak taki, że żeby sięgać po najwyższe stanowiska trzeba być jednocześnie szanowaną i lubianą.

Skąd się bierze ten podwójny standard w ocenianiu ambitnych zachowań kobiet i mężczyzn? Czemu to samo zachowanie w męskim wydaniu bywa określane mianem „on jest asertywny”, a w wydaniu „kobiecym” będzie częściej ocenione „ona jest agresywna”?

Zobacz też: Jak uczyć dzieci tolerancji? 10 porad dla rodziców

Ambicja dziewczynek. Wszystko zaczyna się w domu

Wszystko zaczyna się od sposobu wychowania. Jeśli mówimy o dziewczynkach i ich ambicji, mechanizm jest prosty: często zniechęcamy dziewczynki od brania spraw w swoje ręce, bycia na pierwszej linii, bycia tą, która przejmuje inicjatywę. Jeśli chłopiec zachowuje się pewnie i asertywnie, mówimy, że jest „przywódcą”, liderem, „małym wodzem”. Kiedy tak samo zachowuje się dziewczynka, jest większe ryzyko, że powiemy o niej, że „się rządzi”. Zaczyna się od „rządzenia się” a kończy się na „agresywnej”, „zbyt ambitnej” lub „dążącej po trupach do celu” w przyszłości. To właśnie takimi określeniami nierzadko raczymy pewne siebie, zdecydowane i ambitne kobiety w miejscu pracy.

Jeśli dziewczynki słyszą takie komunikaty od najmłodszych lat, nic dziwnego, że z czasem stają się mniej niż chłopcy zainteresowane przejmowaniem dowodzenia i byciem „na pierwszej linii frontu”. Jeśli dodamy do tego wszechobecną presję do bycia „miłą” i „przyjazną”, jakiej doświadczają dziewczynki, tym trudniej jest im demonstrować zachowania, które wyrzucą ją poza ten oczekiwany od niej ideał bycia „grzeczną”.

Zobacz też: Już 6-letnie dziewczynki wierzą w stereotypy płci, które będą ograniczać je przez całe życie  

Ambicja dziewczynek w szkole

Kolejną areną gdzie dziewczynki trenowane są do bycia lubianymi jest szkoła. To miejsce gdzie dzieci uczą się nie tylko matematyki czy polskiego, ale też ćwiczą umiejętności przywódcze eksperymentując z zabieraniem głosu na forum, wypowiadaniem swojego zdania i formułowaniem opinii. Wiele badań pokazuje, że uprzedzenia i stereotypy płci ujawniają się w dynamice szkolnej, wzmacniając w ten sposób oczekiwane społecznie postawy dziewczynek – które chce widzieć jako ciche, spokojne i posłuszne uczennice. Nawet wśród nauczycieli mających najlepsze intencje, zdarzają się zachowania pełne uprzedzeń: dziewczynkom poświęcają w klasie mniej uwagi niż chłopcom, częściej im przerywają (i pozwalają by im przerywano), oraz rzadziej udzielają im głosu (3). Dodatkowo nauczyciele inaczej chwalą uczniów i uczennice. Interakcje nauczycieli z dziewczynkami wzmacniają ich konformizm i zależność. Zawierają też więcej wskazówek, jakich zachowań unikać, by nie ponieść porażki, niż informacji mówiących o tym, jak odnieść sukces (4). Oczywiście wymienione zachowania nauczycieli są w większości nieświadome.

Jak radzić sobie z tymi uprzedzeniami? Podajemy kilka sposobów dla nas – dorosłych kobiet – oraz dla rodziców córek.

Jak dbać o siebie w pracy? Wskazówki dla kobiet 

1. Świadomość tego, że jako kobiety zmagamy się ze szczególną próbą pogodzenia bycia lubianą i szanowaną jest bardzo ważna. Chwila w której zdamy sobie sprawę z tego, że nawet jeśli chciałybyśmy być lubiane przez wszystkich, nie jest to możliwe, może być bardzo wyzwalająca. Tego się po prostu nie da zrobić! Nie oceniajmy innych kobiet. Nie ulegajmy tej presji by siebie nawzajem surowo oceniać, bo nie ma jednego, najlepszego sposobu by być kobietą.
2. Starsze stażem kobiety powinny mieć świadomość, że ich młodsze koleżanki mają inne doświadczenia niż one same. Młodsze z kolei, jeśli czują, że starsze kobiety nie pomagają im w takim stopniu jakiego by sobie życzyły, powinny rozumieć, że wynika to prawdopodobnie z tego, że siła starszych kobiet nie jest tak duża jak sobie te młodsze wyobrażają. Bo nawet starsze kobiety doświadczają uprzedzeń i stereotypów płci. Doświadczamy ich wszystkie, bez względu na wiek i zaawansowanie doświadczenia.
3. Starajmy się wspierać siebie nawzajem. Nie jest to „obowiązkowe” dla wszystkich kobiet. Tak samo jak nie oczekuje się, że wszyscy mężczyźni będą się trzymać razem. Ale wspieranie innych kobiet może naprawdę dawać spełnienie. I można to robić małymi gestami.

Jeśli na spotkaniu w pracy słyszysz, że koleżanka proponuje jakiś pomysł, który zostaje zignorowany, a chwilę potem kolega podaje ten sam lub podobny pomysł, który wszyscy uznają za świetny, reaguj. Możesz powiedzieć „ten pomysł Ani jest świetny, proponuję byśmy się zajęli nim w pierwszej kolejności”.

Jeśli słyszysz, że ktoś obwinia koleżankę o to, że jest zbyt „wyszczekana” lub za bardzo rozpycha się łokciami, możesz zapytać: „Ciekawe czy zareagowałabyś tak samo gdyby chodziło mężczyznę?”. W wielu przypadkach odpowiedzią będzie „nie”. W ten sposób możemy demaskować stereotypy płci, jakie ujawnią się w naszym myśleniu. Jeśli, ktoś zareaguje stwierdzeniem, że dana kobieta jest tak samo oceniana przez mężczyzn jak i kobiety, warto przypomnieć, że wszyscy – niezależnie od płci – podlegamy temu uprzedzeniu: kobiety oceniane są bardziej surowo przez przedstawicieli obojga płci.

4. Pamiętajmy też, że każda z nas może wpaść w pułapkę tych samych stereotypów. Bądźmy świadome tego, jak myślimy o naszych koleżankach z pracy. Czy przypadkiem też nie stosujemy wobec nich tych samych uprzedzeń?

Jak wspierać ambicję i inicjatywę dziewczynek? Wskazówki dla rodziców  

1. Zachęcaj dziewczynki (w takim samym stopniu jak chłopców) do przejmowania inicjatywy/przewodzenia/brania spraw w swoje ręce. Zastanów się jakie komunikaty przekazujesz córce (oraz synowi) na temat ich ambicji oraz przyszłych sukcesów. Czasem zdarza się nam nieświadomie powiedzieć coś, co może podciąć córce skrzydła. Rodzice mają wielką moc wspierania ambitnych marzeń córek oferując im wsparcie, zachętę lub pomoc w pogłębianiu zainteresowań czy dążeń.
2. Bądź świadoma w jaki sposób wypowiadasz się ty i twoja có Dziewczynki zbyt szybko uczą się, że ichduża pewność siebie nie będzie akceptowana lub może być nawet krytykowana. To dlatego potrafią podważać własne słowa gdy je wypowiadają. Używają takich określeń jak „chyba”, „jakby”, „wydaje mi się” lub „nie jestem tego pewna, ale..”, które zmiękczają ich wypowiedź.

Czasem stosują także intonację, która sprawia, że wypowiadane przez nie stwierdzenia brzmią jak pytania (na przykład: „Amerykę odkrył Krzysztof Kolumb, tak?”). Tego    typu werbalne niuanse utrudniają dziewczynkom jasne, pewne i bezpośrednie wyrażanie własnego zdania. Nawyk ten często towarzyszy im także w dorosłym życiu. 

Obserwuj samą siebie. W jaki sposób komunikujesz się z innymi w towarzystwie córki? Wypowiadaj się pewnie, by twoja córka słyszała jak to brzmi. Unikaj zmiękczania swoich wypowiedzi lub przepraszania, gdy nie jest to  uzasadnione. Jeśli zauważysz, że córka używa słów umniejszających własne zdanie, zwróć jej na to uwagę. Wyjaśniaj, że często ważniejsze jest to jak mówimy, niż to co mówimy. 

3. Nigdy nie używaj wobec córki określenia „ale się rządzisz” itp (i nie pozwalaj by robili to inni). Mówienie do dziewczynki w ten sposób, kiedy asertywnie wyraża swoje zdanie, wysyła jasny sygnał zniechęcający do asertywności i otwartego komunikowania swoich myśli. Zastanów się też czy w danej sytuacji tak samo powiedziałabyś_powiedziałbyś do chłopca. Starszym córkom możesz wyjaśnić, że „rządzenie się” jest często używane po to, by uciszyć dziewczynki i wpędzić je w poczucie winy z powodu asertywnego zachowania. Zastanówcie się w jakich sytuacjach „rządzenie się” jest dobrym pomysłem/strategią. Porozmawiajcie o tym, co wasza rodzina uważa na temat otwartego wyrażania własnego zdania. Warto też upewnić się, że najbliższe otoczenie (choćby dziadkowie) także będzie wspierać córkę wtedy, gdy będzie otwarcie komunikować co myśli.

4. Mamy oraz babcie: pokazujcie córkom asertywne zachowania w praktyce. Dziewczynki często uczą się zadowalać innych kosztem samych siebie. Potrafią zgadzać się na prośby lub propozycje innych, mimo że wcale tego nie chcą. A potem czują się z tym źle. Twoja córka potrzebuje widzieć ciebie oraz inne bliskie kobiety „w akcji”: pokazujące jak stawiać granice w relacjach. I że stawianie granic wcale nie szkodzi tym relacjom lub ich nie kończy.

Pokazujcie córce/wnuczce w praktyce, że potraficie odmawiać podejmowania się zadań, na które nie macie czasu lub ochoty. Nie oczekujcie, że inni będą domyślać się co czujecie, same mówcie o tym otwarcie. Pokażcie też córce/wnuczce jak konstruktywnie rozwiązywać konflikty lub nieporozumienia z bliskimi lub znajomymi. Wyjaśniajcie jej, że konflikt jest nieuchronną częścią relacji z innymi ludźmi, ale tak naprawdę ważne jest to, jak potrafimy sobie z nim radzić.

5. Ojcowie oraz dziadkowie: doceniajcie swój wpływ na córkę/wnuczkę

Badania pokazują, że córki, których ojcowie uczestniczą w ich życiu mają wyższą samoocenę i są bardziej skłonne podejmować nowe wyzwania (5). Ojcowie i dziadkowie mają ogromną moc w budowaniu pewności siebie córki/wnuczki. Wasze słowa i czyny mają znaczenie! Okazujcie szacunek dziewczynkom i kobietom w waszym otoczeniu, by potrafiła wysoko stawiać poprzeczkę innym mężczyznom w jej życiu. Zachęcajcie ją do podejmowania nowych aktywności, wychodzenia poza strefę komfortu, by mogła w ten sposób budować pewność siebie. Tak samo jak ćwiczy grę na instrumencie lub uprawia sport, może też wykonywać małe „ćwiczenia” z asertywności i samodzielności np. zamawiając danie w restauracji czy podając rękę gdy wita się z nowo poznanymi ludźmi.

Zwracajcie uwagę na język jakim posługujecie się wy i otoczenie córki do określania jej ambicji. Nie mów i nie pozwalaj innym by mówili, że się „rządzi”, „mądrzy” lub jest „bezczelna” kiedy mówi o swoich marzeniach, potrzebach lub planach. Takie słowa mogą skutecznie zniechęcić ją do odważnego zabierania głosu w swoich sprawach i podejmowania własnych inicjatyw.