Stereotypy w filmach. Jak wpływają na życie dziewczynek i młodych kobiet?

Stereotypy płci w filmach i bajkach dla dzieci kształtują ich obraz świata. Obecnie szukamy aktywności, by zająć czas dzieciom a sami zyskać choć chwilę dla siebie. Jeśli tak jak my oglądacie więcej filmów, zobaczcie jak można wykorzystać to do rozmowy z dziećmi na temat stereotypów płci. 

UWAGA – prezent do pobrania na końcu artykułu, możesz go pobrać też poniżej

Geena Davis i walka ze stereotypami płci w filmie

W 2004 roku aktorka Geena Davis – laureatka Oskara (za rolę drugoplanową w filmie „Przypadkowy turysta”) założyła organizację non-profit (Geena Davis Institute on Gender in Media). Instytut edukuje na temat kobiecej reprezentacji w filmach, walczy ze stereotypami płci w kinie i lobbuje na rzecz powstawania produkcji filmowych reprezentujących pełnowymiarowe, sprawcze kobiece postaci. Motto instytutu brzmi: If she can see it, she can be it (jeśli dziewczynka zobaczy pewne wzorce, uwierzy, że sama też może taka być). Beneficjentkami projektów instytutu są dziewczynki, które chłonąc wzorce kobiet prezentowane w mediach, kształtują swój światopogląd oraz wyobrażenia o własnych możliwościach. Myślę jednak, że odbiorcami są również chłopcy, od których edukacji także zależy przyszły świat dziewczynek.

Zobacz też: Różnice płci: styl zabawy dziewczynek i chłopców. Dlaczego jest inny?

Historyczna równość płci w filmach familijnych

Jednym z filarów działania tej organizacji są badania. Oto kilka ciekawostek z ostatniego raportu badawczego „Historic gender parity in family films” („Historyczna równość płci w filmach familijnych”) przeprowadzonego w 2019 roku (1):

• Po raz pierwszy w top 100 filmach rodzinnych ilość głównych ról kobiecych zrównała się z ilością ról męskich. Od 2007 udział procentowy ról kobiecych podwoił się: wzrósł z 24% do 48%.
• Czas, w którym kobiece postaci mówiły (tzn. wypowiadały jakieś kwestie) wzrósł w filmach rodzinnych z 31,3% w 2014 roku do 39,2%.
• Wśród ról drugoplanowych nie widać natomiast dużego postępu: męskie role drugoplanowe nadal przeważają nad kobiecymi w proporcji 2:1.
• Kobiece postaci 6-krotnie częściej niż męskie pokazywane są w ubraniach odsłaniających ciało (18,6% vs 2,7%).
• Większość postaci kobiecych w filmach rodzinnych jest w wieku poniżej 40 lat (60,2%), podczas gdy postaci męskie mają w większości powyżej 40 lat (56,4%).

Warto odnotować, że widać stopniową poprawę reprezentacji kobiet w branży filmowej – zarówno w sposobie prezentacji kobiet na ekranie, jak i ich udziale po stronie produkcji. Jednak zmiany te są bardzo świeże – raptem sprzed kilku lat. Biorąc pod uwagę, że początki kina na świecie sięgają początków XX wieku, pomyślcie ile pokoleń dziewczynek chłonęło z ekranu świat, w którym dominowała nierówność i stereotypy płci.

Zobacz też: Jak lalki Barbie kształtują obraz ciała dziewczynek?

Stereotypy w filmach wpływają na życie dziewczynek

Ciekawe wnioski płyną też z innego badania, także z 2019 roku, “Rewrite her story: how film and media stereotypes affect lives and leadership ambitions of girls and young women” (“Jak stereotypy w filmach i mediach wpływają na życie i ambicje dziewczynek i młodych kobiet”). Badanie przeprowadzono na próbie ponad 10 000 dziewczynek w wieku 15-25 lat z 19 krajów świata m.in. USA, Kanady, Ugandzie, Peru, Szwecji, Niemczech, Holandii, Indiach, Wietnamie, Japonii. Analizie poddano 56 topowych filmów z 20 krajów (2). Wynika z niej, że:

• Dyskryminacja ze względu na płeć oraz stereotypy płci nadal dominują zarówno na ekranie jak i za kulisami. Postaci męskie zajmują najwięcej czasu filmowego i mówią dwa razy więcej niż postaci kobiece. W 2018 roku mężczyźni produkowali, reżyserowali i pisali scenariusze większości topowych filmów (wśród analizowanych filmów żaden nie był reżyserowany przez kobietę, 1 na 4 był produkowany przez co najmniej jedną kobietę a 1 na 10 miał co najmniej jedną kobietę w zespole piszącym scenariusz). Kobiece role są zazwyczaj definiowane w relacji do męskich. Badane dziewczyny stwierdzały, że kobiety są czesto pokazane jako obiekty romantycznego zainteresowania ze strony mężczyzn lub są obsadzane w rolach drugoplanowych, których celem jest pomaganie mężczyznom.
• Kobiece postaci znacznie częściej niż męskie są obiektem seksualizacji lub molestowania. Kobiety znacznie częściej niż mężczyźni pokazywane sa nago lub półnago. To samo dotyczy kobiet – liderek (oczywiście w tych filmach, w których występowały, bo kobiety są rzadziej przedstawiane w filmach jako liderki niż mężczyźni). Taki obraz sugeruje dziewczynkom, że środowisko przywódcze jest znacznie bardziej wrogie kobietom.
• W dalszym ciągu rzeczywistości pokazywanej w filmach brakuje różnorodności: młode dziewczyny nie znajdują w filmach odzwierciedlenia ich prawdziwego życia, nie widzą wzorów do naśladowania, które są tak ważne dla budowania ich pewności siebie i ambicji. Media są w dużej mierze przeszkodą na drodze do równości płci. Mają moc, by wspierać młode kobiety w dążeniu do bycia liderkami, ale z jakiegoś powodu wybierają, by tego nie robić.   

Dlatego myślę, że ważne jest byśmy już od najmłodszych lat uczyli dziewczynki świadomego konsumowania mediów. Ucząc dzieci uważności na to, co oglądają, pomagamy im czerpać przyjemność z oglądania filmów, a jednocześnie wychwytywać stereotypy jakimi te filmy się posługują. W ten sposób możemy budować świadomość dzieci i motywować je do poszukiwania historii, które wychodzą poza schematy.

Zobacz też: Jak szybko dzieci mogą wykształcić stereotyp, że tylko mężczyzna może być prezydentem?

Zostań krytyczką/krytykiem filmowym

Chcę wam przybliżyć narzędzie przygotowane przez organizację Lean In i przeznaczone do analizy filmów wraz z dziećmi powyżej 6 roku życia (3). Chodzi o zorganizowanie wieczoru filmowego, w którym dzieci mogą się wcielić w rolę krytyków/krytyczek filmowych i przyjrzeć się temu, w jaki sposób dany film prezentuje kobiety i mężczyzn. Starsze dzieci, które mają już swoje ulubione filmy mogą je obejrzeć z rodzicami jeszcze raz i poddać analizie zadając następujące pytania:

1. Czy w filmie występują z imienia co najmniej dwie kobiety?
2. Czy kobiety te ze sobą rozmawiają?
3. Czy rozmawiają ze sobą o czymś innym niż mężczyźni/chłopcy?

Powyższe pytania składają się na tzw. test Bechdel i będziecie zdziwieni jak wiele filmów go nie zdaje! Autorką testu jest Alison Bechdel – amerykańska rysowniczka, w której komiksie w 1985 roku po raz pierwszy pojawił się ten test. Dziś używany jest do mierzenia kobiecej reprezentacji w filmach fabularnych.

Celem ćwiczenia jakie proponuje Lean In jest krytyczne przyjrzenie się przekazom, jakie na temat dziewczynek i kobiet tworzą poszczególne filmy. Jak pokazane są dziewczynki? Co robią i o czym rozmawiają? Jak pokazane są relacje między dziewczynkami i kobietami? Czy podstawą tych relacji jest szacunek i troska? Celem jest zachęcenie córki do dyskusji a nie jednostronny „wykład”.

Zobacz też: Nie wiedziałam, że pochwała talentu może podcinać dziewczynkom skrzydła. A ty?

Wybierzcie z córką film

W zasadzie może to być jakikolwiek gatunek: animowany lub film akcji, komedia albo dramat. Pamiętajcie tylko, że to jak potoczy się rodzinna dyskusja będzie pochodną filmu jaki wybierzecie, więc warto zastanowić się jaką dyskusję chcecie wywołać. Organizacja Lean In, która proponuje tę aktywność, sugeruje dwa źródła, z jakich można czerpać inspiracje:

1. Strona bechdeltest.com, która zbiera filmy ocenione za pomocą testu. Przy każdym tytule mamy prostą ikonkę: zielona – film zdał test, czerwona – film oblał test. Aktualnie baza zawiera 8636 filmów. Jeśli nie zgodzicie się z oceną wystawioną danemu filmowi – możecie zostawić swój komentarz i tym samym dołączyć do dyskusji.
2. Strona organizacji Common sense Media, która grupuje najlepsze filmy, aplikacje, książki, gry i strony internetowe dla dzieci, w podziale na grupy wiekowe. Najmłodsza grupa to przedszkolaki w wieku 2-4 lata, a najstarsza to nastolatki powyżej 13 lat.

Włączcie film i obserwujcie ile razy kobiece i męskie postaci robią następujące rzeczy:

• mówią (choćby jedno słowo)
• rozmawiają z osobą tej samej płci
• rozmawiają o miłości i związkach
• przewodzą grupie osób
• noszą ubrania odkrywające ciało
• zachowują się agresywnie lub stosują przemoc

Możecie też dodać do tej listy inne zachowania. Po obejrzeniu filmu porozmawiajcie o swoich wnioskach. Wybierzcie do analizy dwie lub trzy główne role kobiece oraz męskie i dla każdej z nich odpowiedzcie na pytania:

• O czym postać mówi w filmie? Jakie sprawy są dla niej ważne?
• Co postać robi w filmie? Co chciałaby osiągnąć?
• Jak byś opisała tę postać? (np. troskliwa, silna, interesująca, zdolna)

Dodatkowo możecie odpowiedzieć na pytania:

• Kto jest twoją ulubioną postacią w filmie? Dlaczego ona/on? Czego się od niej można nauczyć?
• Kto jest główną bohaterką/bohaterem historii? Co sprawia, że nią/nim jest?
• Jak pokazane są postaci kobiece a jak męskie?
• Czy myślisz, że sposób pokazania kobiet/dziewczyn i mężczyzn/chłopców jest trafny? Dlaczego tak lub nie?
• Czy ten film sprawia, że jesteś dumna z bycia dziewczynką/chłopcem? Dlaczego tak lub nie?

Pierwszy taki wieczór filmowy może być początkiem dłuższej dyskusji. Każdy z was może stworzyć na ich podstawie własną listę ulubionych postaci z uzasadnieniem dlaczego je lubicie. Taka lista może być pretekstem do kolejnych rozmów:

• Czy postaci, które lubicie najbardziej mają jakieś wspólne cechy?
• Czy kobiety/dziewczynki i mężczyźni/chłopcy w waszej rodzinie lubią najbardziej te same postaci czy inne?
• Kto wśród przeważa waszych ulubionych postaci: kobiety czy mężczyźni? Czy wiecie dlaczego?

Aktualnie ulubionym filmem moich córek jest „Vaiana”. W najbliższy weekend zamierzam zorganizować wieczór filmowy i zachęcić je, by stały się krytyczkami filmowymi z wykorzystaniem tego ćwiczenia. Jeśli i wy macie na to ochotę, przygotowałam PDF do ściągnięcia i samodzielnego wydrukowania, w którym znajdziecie gotowe tabelki do wypełnienia dla każdego członka rodziny. Zapraszam!